کلمات کلیدی: موسسه خيريه، مراکز خيريه مردم نهاد، امور خیریه، مديرکل امور اجتماعي و موسسات خيريه سازمان اوقاف و امور خيريه

جای خالی نظارت بر موسسات خیریه

نبود متولي واحد براي اعطاي مجوز به خيريه ها موجب شده مردم نتوانند براحتي خيريه هاي قانوني را شناسايي كنند.

در دنياي کنوني نمي توان منکر نقش حياتي موسسه هاي خيريه شد، زيرا چنين مراکزي از دل جامعه بيرون آمده و در کنار مردم پا مي گيرند، به همين دليل با نياز هاي جامعه بيشتر آشنا هستند و به قول معروف درد نيازمندان را با پوست و گوشت احساس مي کنند. مراکزي از اين دست نقش پررنگي در رفع مشکلات جامعه دارند. در کشورمان نيز موسسه هاي خيريه مردم نهادي که براي رفع فقر و دغدغه هاي نيازمندان قدم برمي دارند فعالند، اما نکته اينجاست که نبود چارچوب مشخصي براي فعاليت موسسه هاي خيريه دولتي و مردمي سبب شده نقش مثبت مراکز خيريه واقعي کمرنگ شده و مردم براي همکاري با اين مراکز دچار شک و ترديد شوند، اين درحالي است که اين مشکل براحتي و با مشخص کردن چارچوب ها و شفاف سازي قابل حل است.

    آنقدر اوضاع مراکز خيريه کشور نابسامان است که اين روزها شهروندان آن ها را با بازارياب هايي که به صورت تلفني يا حضوري سعي در فروش اجناس خود دارند مقايسه مي کنند، برخي نيز بر اين باورند که سياستي که برخي از اين مراکز در پيش گرفته اند بي شباهت به تکديگري مدرن نيست، اما مشخص است دليل اصلي اين آشفته بازار نبود يک مديريت و اراده اي واحد براي سروسامان دادن به مراکز خيريه است، زيرا به گفته مديرکل امور اجتماعي و موسسات خيريه سازمان اوقاف و امور خيريه حدود 15 هزار موسسه خيريه در کشور فعال است که هيچ گونه نظارتي روي عملکرد مالي بيشتر آن ها وجود ندارد.

    صندوق هاي جور واجور در هر شکل و اندازه، قبض هاي گوناگوني که در ازاي گرفتن کمک به خيران ارائه مي شود، اين روزها بازارکمک به نيازمندان آنقدر داغ شده که محال است،شخصي براي کمک به نيازمندان معطل بماند ولي نکته اينجاست که به همان اندازه که مراکز خيريه در کشورمان وجود دارد در گوشه و کنار کشور نيز نيازمند وجود دارد، افزون براين شفاف نبودن عملکرد برخي مراکز خيريه سبب شده عملکرد موسسه هاي خيريه اي که به وظايف خود درست عمل مي کنند نيز به چشم نيايد؛ به همين دليل برخي شهروندان ترجيح مي دهند، صندوق هاي خانوادگي و فاميلي براي کمک به نيازمندان تشکيل دهند.

    در نتيجه با وجود اين که آمار خيران و مراکز خيريه در کشور بالاست، ولي نيازمندان آن طور که بايد و شايد حمايت نمي شوند، زيرا نبود هماهنگي بين اين نهاد ها سبب شده قدرت، منابع و امکانات آن ها متمرکز نباشد و در نتيجه نيازها و اولويت ها بخوبي شناسايي و رفع نمي شود.

    فرج الله عارفي، نايب رئيس کميسيون اجتماعي درباره تعداد زياد موسسه هاي خيريه در کشور به جام جم مي گويد: آمار هاي متفاوتي تاکنون در اين زمينه ارائه شده است، زيرا اين مراکز از سوي نهادهاي مختلفي مانند بهزيستي و وزارت کشور ثبت مي شوند، چند سال پيش هم آمار ها از حدود 12 هزار مرکز خيريه در کشور حکايت داشت،اما بايد به اين تعداد، مراکز خيريه خانوادگي يا محله اي را نيز اضافه کرد.

    از آنجا که مديريت واحدي روي مراکز خيريه کشور وجود ندارد، مسئولان نيز نمي توانند آمار دقيقي در اين خصوص ارائه کنند تا آنجا که حميد عسگري سوادجاني، مديرکل امور اجتماعي و موسسات خيريه سازمان اوقاف و امور خيريه کشور تعداد اين مراکز را 15 هزار موسسه دانسته و در گفت و گو با جام جم تاکيد مي کند: بر اساس تعريف هاي که وجود دارد سازمان اوقاف و امور خيريه بايد متولي مراکز خيريه باشد، ولي قانونگذار گفته که آن دسته از موسسه هاي خيريه و بنياد هايي که از سوي مراجع ذي صلاح مانند قضات دادگستري بنا به دلايلي واگذار مي شود، زير نظر اوقاف قرار مي گيرند. اين در حالي است که موسسه هاي خيريه نيز در مقابل ادعا مي کنند که ماهيت کار آن ها با کار سازمان اوقاف و امور خيريه سنخيت ندارد، نايب رئيس کميسيون اجتماعي در اين باره تصريح مي کند: مدتي بحث مديريت اوقاف بر مراکز خيريه مطرح بود، اما سنخيتي ندارد چون مراکز خيريه مردم نهاد هستند و کارهاي حمايتي مانند توليد اشتغال، مسکن، بهداشت و درمان انجام مي دهند، به همين دليل بايد مجموعه اي که نهاد مردمي است اين وظيفه را به عهده بگيريد.

    به گفته او بيشتر موسسه هاي خيريه تمايل دارند با کميته امداد همکاري کنند تا سازمان اوقاف و امور خيريه. سعيد ستاري، معاون توسعه مشارکت هاي کمتيه امداد امام خميني(ره) نيز در گفت وگو با جام جم بيان مي کند: کميسيون اجتماعي مجلس طرح ساماندهي را مطرح کرده است، بر اساس اين طرح کميته امداد فقط مي تواند ناظر عملکرد مراکز خيريه باشد و نمي تواند مجوز صادر کند.

    او با اشاره به اين که اين طرح فعلادر يکي از کميته هاي فرعي مجلس در حال بررسي است. مي گويد: در برخي کشورها به ازاي هر صد نفر يک تشکل مردمي و خيريه وجود دارد به همين دليل تعداد بالاي اين موسسه ها در کشور ما مي تواند نشانه مثبتي باشد. عسگري سوادجاني نيز در مقابل، موسسه هاي خيريه را به نظارت گريزي متهم کرده و عنوان مي کند: مي گويند ماهيت کار ما به اوقاف نمي خورد، اما فعاليت سازمان اوقاف با توجه به مساجد و مراکز مذهبي نهاد مردمي است، چون نحوه اداره مساجد و اماکن مذهبي به صورت مردمي است.

    او ادامه مي دهد: فعاليت مساجد و مراکز مذهبي در قالب هيات هاي امنا انجام مي شود اين کار در موسسه هاي خيريه به صورت هيات موسسان است که در نهايت هيات مديره را انتخاب مي کند به همين دليل تفاوتي در نوع مديريت وجود ندارد. بنابراين بايد گفت نظارت گريزي يکي از چالش هاي بزرگ در بحث مراکز خيريه است.

    محمدحسن خيرخواه، مديرکل دفتر مشارکت هاي مردمي و موسسات غيردولتي سازمان بهزيستي يکي از مخالفان مديريت يکپارچه براي موسسه هاي خيريه است، او با تاکيد براين که سازمان بهزيستي تنها سازماني است که قانونا مي تواند براي مراکز خيريه مجوز صادر کند به جام جم مي گويد: بجز بهزيستي بقيه سازمان ها مانند نيروي انتظامي و وزارت کشور بر اساس مصوبه هيات وزيران مي توانند مجوز صادر کنند.

    او مي افزايد: در اين حوزه نمي توان مديريت يکپارچه اي را انتظار داشت، زيرا سازمان هاي مختلفي که براي اين مراکز مجوز صادر مي کنند با اهداف مشخصي اين کار را انجام مي دهند براي نمونه سازمان جوانان با توجه به نياز خود به اين مراکز مجوز داده و خودش مي تواند عملکرد آن ها را بسنجد.

    به گفته خيرخواه، بهزيستي بيش از 2000 مجوز براي مراکز خيريه صادر کرده و روي فعاليت آن ها نظارت مي کند.

    دلايل نبود مديريت يکپارچه

    نماينده مردم جيرفت دليل نبود مديريت واحد در اين حوزه را ضعف قوه مجريه دانسته و عنوان مي کند: براي رفع اين مشکل دولت بايد لايحه اي را تنظيم کرده و به مجلس بياورد.

    عسگري سواد جاني درباره تنظيم لايحه يادآوري مي کند: مدتي قبل سازمان اوقاف با کميسيون اقتصادي دولت لايحه اي را در اين خصوص آماده کردند تا به اين شکل يک ناظر عالي با دبيري سازمان اوقاف و امور خيريه مشخص شود، ولي متاسفانه اين لايحه مسکوت مانده، زيرا اراده اي براي عملي کردن آن نيست. افزون براين نمايندگان مجلس نيز مي توانند با ارائه طرحي اين مشکل را حل کنند، عارفي دراين باره توضيح مي دهد: متاسفانه در چند دوره گذشته مجلس اين مساله مطرح نشده است، زيرا طرح هاي زيادي در کميسيون اجتماعي مطرح است، ولي سعي مي کنيم اين موضوع را پيگيري کنيم.

    198 موسسه خيريه تحت نظارت اوقاف

    مديرکل امور اجتماعي و موسسات خيريه سازمان اوقاف و امور خيريه با اشاره به برنامه اين سازمان براي شناسايي و ساماندهي مراکز خيريه کشور مي افزايد: بر اساس اين برنامه تا کنون 29 استان براي ما اطلاعات مراکز خيريه خود را ارسال کرده اند ما در مجموع 3579 موسسه را از سوي استانداري، فرمانداري، بهزيستي، کميته امداد و مراکز ديگر شناسايي کرده ايم، البته بايد بگويم سازمان اوقاف فقط روي 198 عدد از اين مراکز نظارت دقيق دارد. در اين بين بيشترين آمار مراکز خيريه نيز به تهران با 258 مرکز، آذربايجان شرقي با 237 و اصفهان با 176 مرکز خيريه مربوط مي شود.

    بنابراين خيلي دور از ذهن نيست که اين شائبه به وجود بيايد که موسسه هاي خيريه عملکرد شفافي ندارند، زيرا هيچ سازماني فعاليت آن ها را رصد نکرده و در نتيجه تراز مالي آن ها مشخص نيست. اين درحالي است که اين نابساماني سبب موازي کاري نيز خواهد شد، براي نمونه نيازمندان غيرواقعي مي توانند از چند مرکز خيريه خدمات دريافت کرده و حق ديگر نيازمندان را ضايع کنند.

    راهکارهاي مطرح

    يکي از راهکارها اين است که سازمان واحدي مراکز خيريه را مديريت کند تا بتوان عملکرد آن ها را با نيازهاي روز جامعه تطبيق داد.

    براي نمونه تا مدتي قبل موسسه هاي مالي و اعتباري يکي از چالش هاي نظام بود، اما بانک مرکزي آن ها را ساماندهي کرد به همين دليل مي توان اميدوار بود که اگر اين سياست درباره مراکز خيريه نيز عملي شود، عملکرد آن ها بهتر شده و مردم نيز به همکاري با اين سازمان ها بيشتر تشويق مي شوند. زيرا وجود مديريت يکپارچه، دخالت در کار آن ها نيست بلکه هماهنگي کار آن ها را بيشتر مي کند.

    خيريه هايي که گدايي مي کنند، معتبر نيستند

    فعاليت زياد مراکز خيريه در کشور سبب شده برخي افراد شياد و فرصت طلب هم از حسن نيت شهروندان سوءاستفاده کرده و به بهانه هاي مختلف دست به کلاهبرداري از آن ها بزنند. مرور اخبار حوادث اين ماجرا را ثابت مي کند،زيرا تا کنون کلاهبردار هاي زيادي دستگير شده اند که با معرفي خود به عنوان مامور يا وکيل موسسه هاي خيريه سر قربانيان خود کلاه گذاشته اند. به همين دليل بهتر است در مواجهه با اين افراد سنجيده تر عمل کرد.براي مثال اين روز ها افراد زيادي با معرفي خود به عنوان مامور موسسه خيريه اقدام به توزيع صندوق هاي خانگي کرده و يا با ارائه رسيد هايي کمک هاي نقدي جمع آوري مي کنند. اين افراد گاهي براي جمع آوري کمک، بيشتر از متکديان اصرار مي کنند، اما بايد توجه داشت که خيريه هايي که درست عمل مي کنند هيچ گاه براي جمع آوري کمک براي شهروندان مزاحت ايجاد نمي کنند، علاوه بر اين شايد برخي از اين موسسه ها مجوز گرفته و ثبت شده نيز باشند،اما اين درستي کار آن ها را تضمين نمي کند، بنابر اين بهتر است اگر شخصي قصد کمک دارد، سراغ نيازمنداني که در بين خويشاوندانش زندگي مي کند، برود يا حداقل به مراکز خيريه اي کمک کند که شناخته شده هستند. افزون بر اين براي کمک به نيازمندان واقعي لازم است همان طور که شگرد هاي جديد متکديان حرفه اي را ياد گرفته ايم، نسبت به شگرد هاي موسسه هاي خيريه قلابي نيز حساس باشيم.

نويسنده: مهدي آييني

منبع: www.magiran.com