کلمات کلیدی: موسسات خیریه، امور خیریه، کار خیریه

موسسات خیریه از نظر حیطه ی ارتباط انسانی با سه گروه مردمان سروکار دارند: گروه اول، مددکاران و یاریگران اند که منابع لازم را برای مأموریت موسسات فراهم می آورند. گروه دوم مددجویان اند که موضوع کار خیریه قرار می گیرند و گروه سوم، کارمندان یا کارکنان اجرایی و موظف موسسات محسوب می شوند. موضوع این نوشته؛ تحلیل کار و نقش و وظایف گروه اول است.

 افراد عضو گروه اول از نظر سطح بندی های معمول اجتماعی و آماری (سن و تحصیلات و شغل و مکان جغرافیایی و میزان تحصیلات و وابستگی قومی و ...) محدودیتی ندارند. در واقع هر کس در هر موقعیت و شرایط و با هر شناسه ی اجتماعی می تواند نقش "همیار و مددکار" را بپذیرد و انگیزه کمک به خیریه را پیدا کند اما آن چه که اهمیت دارد اولا" "نقش"ی است که افراد در برابر موسسه خیریه و برای پاسخ گویی به انگیزه ی خود پیدا می کنند و دیگر "نوع" خدمت و یاری و کمکی است که نسبت به خیریه، روا می دارند.

 این وجوه را مختصرا" مورد بررسی قرار می دهیم:

1- نقش منبع مالی

2- نقش مشاوره ای

3- نقش کمک حرفه ای

4- نقش یاریگر عملیاتی

5- نقش تبلیغی و اطلاع رسانی

6- نقش کمک کننده ی غیرنقدی

7- نقش رابط حمایتی

شاید بتوان نقش های بیشتری را برشمرد اما عمده ی یاریگران به هرترتیب در میان نقش های هفتگانه ای که گفته شد جای می گیرند.

الف- نقش منبع مالی:

این نقش به معنی پرداخت مستقیم پول به خیریه است که حسب توانایی مالی یاریگر، به صورتی دایمی (عضو دایمی یا بلندمدت خیریه) یا موقت (پرداخت پول به صندوق های سیاّر) شکل می گیرد. معمولا" توانگرانی هستند که متعهد می شوند در فواصل ثابت یا متغیر زمانی یا مناسبت ها مبلغی ثابت یا متغیر به خیریه ای که موضوع کار آن مورد علاقه ایشان است یا به مدیریت موسسه اعتماد دارند، پرداخت کنند. این دسته افراد منبع اطمینان بخش موسسات خیریه به شمار می روند و مدیریت موسسه می داند در هر دوره ی زمانی، حداقلی از منابع مالی از سوی این گروه برای فعالیت های موسسه حاصل خواهد شد.

پرداخت کنندگان موقت افرادی هستند که به پرداخت های بلاواسطه گذری و موقعیتی و مناسبتی (مثل صندوق داخل فروشگاه ها یا در مراکز و حرکت های عمومی یا نمایشگاه ها) و واسطه ای (توسط رابط و آشنا) دست می یازند. در مور دوم می توان جمعی از هموطنان خارج از کشور را تصور کرد که از طریق دوستان خود با موسسه خیریه آشنا و برای کمک تحریک و تشویق می شوند و از همان طریق نیز کمک خود را پرداخت می کنند. اگر چه حجم و میزان پرداخت های موقت از نظر تنظیم بودجه و برنامه ریزی فعالیت ها قابل برآورد دقیق نیست اما در بلند مدت و طی سالیان پس از تکرار مدیریت موسسه می تواند با توجه به روند قبلی کسب درآمدهای موقت را تا حدودی پیش بینی کند. بنابراین برای خیریه های دیرپا و دارای سابقه، تنظیم بودجه نقدی براساس پیش بینی پرداخت های ثابت و روندپرداخت های متغیر، تا حدی مقدور است. روشن است در فرایند سیستمی که تأثیرات متقابل عناصر بر یکدیگر قابل مطالعه است؛ میزان دریافت های نقدی (به ویژه اتفاقی و گذرا) به شدت با فعالیت های تبلیغی، شمار و مکان مناسب صندوق ها، برگزاری نمایشگاه ها و بازارچه ها و ... مرتبط و متناسب خواهد بود.

ب- نقش مشاوره ای:

تمامی موسسات خیریه بسته به نوع و موضوع کارخود به کمک های مشاوره ای نیازمنداند. ممکن است موضوع خیریه و مددجویان آن؛ کودکان، معلولان، زندانیان، دانش آموزان، سالمندان، مستمندان، دانشجویان، حادثه دیدگان، بیماران خاص یا ... باشند دراین صورت جدا از کمک های نقدی و غیرنقدی و برای نتیجه گیری بهتر، ضروری است همیارانی در نقش مشاور حقوقی، مشاور تحصیلی، مشاور اجتماعی، مشاور پزشکی و سلامت و بهداشت، مشاور کار و حرفه و نظایر آن؛ خدمات مشورتی خودرا به صورت دایم یا موقت در اختیار موسسه قرار دهند. نقش مشاوران؛ بهبود و ارتقای کیفیت و تکمیل خدماتی است که موسسه خیریه به مددجویان خود ارایه می دهد. هم چنین مشاوره مدیریت یا تبلیغات می تواند روند کار موسسات خیریه را بهبود و ارتقا بخشد.

دراین زمینه معمولا" مدیریت موسسه، کمیت و کیفیت نیازهای خود را شناسایی و اعلام می کند (چه خدماتی، برای چه کسانی و به چه میزان و مدتی؟) و یاری می طلبد. در برابر، یاریگرانی که می توانند بخشی از وقت خود را در دوره زمانی و البته بلاعوض در اختیار مدیریت و مددجویان قرار دهند نیز آمادگی خودرا اعلام می کنند. خوب است مدیریت موسسه خدمات خودرا به صورت پروژه تعریف کند به ویژه اگر خدمات و فعالیت های موسسه از نظر شرایط و موقعیت سنّی و جنسی و تحصیلی و شغلی و مکانی و جسمی و ... قابل تفکیک باشد (کودک و نوجوان و ... دختر و زن یا مرد بی سواد و دانش آموز و دانشجو بی کار یا شاغل ساکن تهران و مناطق آن یا در شهرستان سالم و بیمار). دراین صورت می توان برای هر پروژه، زمان و هزینه و مدیر و مشاور و غیره مشخص تعریف نمود و با تفکیک مسئولیت ها و شفاف کردن نتیجه قابل قبول، مدیریت مناسب تری اعمال کرد. بسته به نوع و موضوع پروژه، نوع و کم و کیف افراد و به ویژه مشاوران، تعیین و زمانی که باید به پروژه اختصاص دهند مشخص و برنامه ریزی می شود.

بی تردید نظم و انضباطی که مدیریت موسسه در اداره و برنامه ریزی و تقسیم کار و تناسب واگذاری امور، جاری می کند در جذب و ماندگاری و کیفیت کار مشاوران (و سایر همیاران) تأثیر گذاراست و رضایت و خشنودی بیشتر افراد را به همراه دارد.

ج- نقش کمک حرفه ای:

این نقش به صورت همیاری حرفه ای و شغلی (فردی و موسسه ای) برای حصول اهداف و فعالیت های موسسه خیریه تعریف می شود. بسته به موضوع کار خیریه می توان از وقت و فرصت های حرفه ای مددکاران به صورت عملی و نه مشاوره ای بهره برد. یک آموزگار می تواند بخشی از فرصت های خودرا برای تعلیم و تدریس دانش آموزان مستعد مددجو قراردهد. پزشک و پرستار و فیزیوتراپیست نیکوکار، خدمات خودرا برای مددجویان به صورت شخصی، تخصیص می دهند. تعمیرکار و فن کار و آرایشگر و حتی راننده ای که می تواند خودرو خودرا درزمان های لازم برای انجام خدمات خیریه در اختیار موسسه قراردهد جزیی از مددکاران حرفه ای محسوب می شوند. این گونه از همیا ران می توانند خدمات خود را به صورت موسسه ای (رایگان یا با تخفیف) در اختیار نیازمندان و مددجویان قراردهند مانند خدمات درمانگاهی و کلینیکی یا حمل بار و مسافر یا تهیه غذا یا فروشگاه موادغذایی (اهدای کوپن به مددجویان) یا انجام امورمالی و حسابداری موسسه خیریه که کلیه این خدمات در کشور ما جاری و معمول است و گاه به صورت اسپانسر شدن و خدمات رایگان نیز در برگزاری بازارچه های خیریه ،رخ می نماید. هم چنین است یاریگران هنرمند و متخصصی که خدمات حرفه ای خودرا (کار گرافیک و نقاشی و تبلیغات، اجرای تآتر، آموزش نقاشی و پیکره سازی، ایجاد سایت تبلیغاتی و خدمات رایانه ای، عکاسی و فیلمبرداری و خبرنویسی و ...) در اختیار مددجویان یا فعالیت های موسسه خیریه قرار می دهند.

برای تنظیم این امور شایسته است نیازهای موسسه در طول دوره ی زمانی به تفصیل برنامه ریزی و فهرستی از نیازها تهیه و اعلام شود. گفتنی است مشارکت خیرین حرفه ای به صورت هایی که گفته شد عملا" به نوعی سندرم رقابتی به ویژه اگر شخص کمک کننده، از گروه های مرجع (استاد، نام آور، مشهور) باشد خود موجب جذب بسیاری از همکاران به این فعالیت ها باشد. دیده ایم که اگر مشارکت حرفه ای حتی در حضور موقت خلاصه شود (حضور نامداران در بازارها و مجامع) چگونه موج حضوردیگران را می توان مشاهده کرد.

د- نقش یاریگر عملیاتی:

این نقش به همیارانی اشاره دارد که اوقات فراغت خودرا برای کمک به سایر امور اجرایی موسسه خیریه تخصیص می دهند. ایشان که معمولا" نیروهای جوان و پویا و علاقمند هستند و چهره هایشان زینت بخش هر فعالیت خیریه ای و عام المنفعه است به اصطلاح نقش "آچارفرانسه و همه فن حریف" را بدون چشم داشت در امور خیریه بر عهده می گیرند. مهم ترین مأموریت ایشان، شناسایی و جذب همیاران نقش یک (کمک کنندگان نقدی ثابت و موقت) و سایر گروه های یاریگراست. این گروه با حضور گسترده در شبکه های اجتماعی، مستمرا" خود و دوستانشان را وارد کار خیر می کنند و تکثیر می شوند و همیشه حضوردارند. از هیچ نقشی و خدمتی سرنمی پیچند و فروگذار نمی کنند و به مجامع خیریه، نشاط و پویایی می بخشند .نقش رابط، پخش اعلامیه و مواد تبلیغاتی و چسباندن پوستر، جذب علاقمندان به ویژه از طریق شبکه های گسترده ی اجتماعی، همراهی در فعالیت هایی که به شتاب و هم دلی و نشاط و مهربانی نیازمنداست؛ جزیی از مأموریت های گسترده ایست که این گروه به انجام آن دست می یازند. شاید بتوان گفت شاخص ترین یاران در خیریه های مردمی (و نه موسسات بزرگ و فاخرمآب) ایشان اند. هم عضو آورند و هم جمعیت ساز و هم پایدار و نیز بسیارفروتن و دارای انگیزه ی پاک و خالص.

ه- نقش تبلیغی و اطلاع رسانی:

در گستره ی امروزی جهان، نشرو تبلیغ و اطلاع رسانی، عنصر لاینفک هر حرکت جمعی است . موسسات خیریه ، ناگزیراند برای معرفی خود و گردآوری منابع لازم در وضعیتی که دستشان برای انجام فعالیت های اقتصادی و انتفاعی بسته است از طریق تبلیغات و سخن پراکنی وسیع، اقدام کنند. این حوزه ی کاری دارای متخصصانی است که با فنون اطلاع رسانی و کارکرد رسانه های مختلف و درونمایه ی کارهای تبلیغاتی به خوبی آشنایند و میدانند چه موضوعی را چگونه و برای چه مخاطبانی تبلیغ کنند تا نظر مردم نیکوکار به کار خیر و موسسه خیریه مورد نظر جلب شود.

متخصصان تبلیغات، از کسانی که مخاطبان و انگیزه های ایشان را می شناسند تا کسانی که می دانند با کدام روش و رویه، می توان این انگیزه هارا به غلیان و تحرک واداشت (دل مخاطب را به دست آورد) تا افرادی که با رسانه و وسیله و ابزار پیام رسانی و کاربردهای آن آشنا هستند و نیز هنرمندانی که از شیوه های بصری تبلیغات آگاه اند و می توانند نقش جذاب را در کنار حروف زیبا و با پیام پرمحتوا بر رسانه (سایت اینترنتی و پوستر و بیلبورد و پست های شبکه های اجتماعی و...) اجرا کنند یار مناسبی برای ایفای نقش در موسسات خیریه اند.

این گروه از یاریگران معمولا" از طراحی فرایند تا تهیه عناصر تبلیغاتی را بر عهده می گیرند و نقش بهینه خودرا برای جذب مخاطب عام و تشویق ایشان به مشارکت در نقش های دیگر را ایفا می نمایند.

و- نقش کمک کننده ی غیرنقدی:

بسیاری از امور خیریه ازطریق تحریک حس نوع دوستی جمیع مردم و گردآوری نقدینگی های کوچک انجام می شود به همین دلیل، صندوق صدقات و سایر صندوق هایی که در جای جای مراکز عمومی نصب شده، مانند جوی های باریک که نهر می سازند، خیریه ها را از طریق جریان و انباشت توان های کوچک و ارزنده مردم، بارور می کنند. اما در کنار پرداخت های نقدی، بسیاری از مردم توان این را دارند که کمک های غیرنقدی خود را (لباس، مواد خشک غذایی، نوشت افزار، وسایل منزل، نذورات غذایی و حتی وسایل الکترونیکی قابل استفاده ی خودرا که بدان نیازندارند) به نیت خیر، به موسسات خیریه اهدا کنند. اوج اهدای کمک های غیر نقدی البته در مناسبت ها و حوادث، بیشتر آشکار می شود اما موسسات خیریه می توانند از طریق اعلام نیاز، مایحتاج مربوط به موضوع موسسه را به طور دایم و در مناسبت ها (که در کشور ما پرشماراست و از اعیاد و مناسبت های مذهبی تا مناسبت های ملی را در بر می گیرد) از نیکوکاران طلب کنند. برای این کار، کمک سایر نقش های یاریگری مانند جوانان داوطلب، موسسات حمل و نقل نیکوکار و افرادی که از نفوذ اجتماعی و فرهنگی برخوردارند برای جذب و انتقال این کمک ها ارزنده و روشن است زیرا در کشورما، سازمان ها و نهادهای پرنفوذی هستند که اجازه تحرک در مناسبت های ملی و مذهبی را به موسسات خیریه کوچک نمی دهند بنابراین و برای ماندگاری، ضروری است کمک کننده های غیرنقدی از طرق خصوصی و ارتباطات شخصی شناسایی شده و همراهی شان جلب شود. البته می توان حمایت موسسه ای و اسپانسر را که در بازارچه های خیریه، کالای خودرا به نفع موسسات خیریه می فروشند نیز ازین دست و دراین نقش محاسبه کرد اما در این جا، کالا تبدیل به پول می شود و در اختیار موسسه نیکوکاری قرار می گیرد درحالی که کمک کننده ی غیرنقدی، عین کالای مورد نیاز موسسه را به رایگان تقدیم می کند و همان گونه نیز مصرف می شود.

ز- نقش رابط حمایتی:

این نقش در واقع نقشی غیرمستقیم است اما تأثیر آن، گاه در معرفی و غنای منابع و نیز شهرت موسسه خیریه قابل انکارنیست. رابط حمایتی شخصی دارای نفوذ و در واقع جاذب یا آمر و یا شهیر است اما در مورد کمک مستقیم به موسسه، صرفا" نقش رابط را ایفا می کند. این ویژگی ها از شخصیت های خوشنام اجتماعی، هنرمندان مورد علاقه مردم، ورزشکاران، دارندگان مقام و موقعیت سیاسی یا نفوذ اقتصادی، اصحاب معروف فرهنگ و ... برمی خیزد به صورتی که این اشخاص، خود مستقیمآ به موسسات خیریه کمک نقدی یا غیرنقدی نمی کنند بلکه با حضور در فعالیت های علنی موسسه خیریه مثل جلسات یا بازارچه ها، سفارش و توصیه به دیگران برای کمک، دستور به سازمان ها و دستگاه های تحت امر و نظایر آن، در واقع پیام خودرا (مبنی براین که من حامی این موسسه هستم و هرکس به آن کمک کند مورد نظرم قرار می گیرد) به جامعه علاقمند یا زیرنفوذ خودابلاغ می کنند. بی تردید در جامعه ی هادی و مقلد که همه ی وقایع، فورآ به جمع منتقل می شود، دنباله روی از رابط های حمایتی ذی نفوذ، واضح و حتمی است. البته دست یابی به رابطان و حامیان پرنفوذ، به ویژگی ها و فرایندی نیازمند است که در گنجینه و مجموعه "دانش اداره موسسات خیریه" مکانی والا دارد و دردسترس همگان نیست.

نویسنده: هرمز باقی اردیبهشت93

منبع: nik-haami.ir