گذری بر مراکز ارایه خدمات پزشکی تحت عنوان موسسات خیریه

مشارکت مردم در امر بهداشت و درمان، ریشه ای کهن دارد. در کشور ما، اداره موسسات خیریه از دو منظر قابل بحث است. اول «بحث عملی» است و اقدامی که مردم برای مشارکت در امر خیر انجام می دهند، ولی مقدم بر آن و آنچه این اعمال و اقدامات را تداوم می دهد، «تفکری نظری» است که به مردم برای مشارکت در امور خیریه انگیزه می دهد. این تفکر در کشور ما، ریشه های مذهبی دارد و ورود مردم به این عرصه به وسیله احکام و علمای دین از دوران قدیم به صورت بسیار ریشه ای و قوی حمایت شده است. شکل مشارکت مردم در امر درمان متفاوت است. بیشتر مکان های مورد نیاز مانند بیمارستان و درمانگاه ها به وسیله مردم ساخته شده و برای بهره برداری، در اختیار دولت ها قرار می گرفتند. این رسم از گذشته های دور تاکنون ادامه داشته است. بیشتر بیمارستان های دانشگاه های علوم پزشکی در سراسر کشور، از موقوفات اسلامی است. ۴۰ بیمارستان در کشور به این شکل وجود دارد که برخی از آنها بسیار معروف اند مانند نبی اکرم در تهران، فیروزآبادی در شهرری و...

شکل دیگری از مشارکت مردم در امر درمان نیز داریم. بیمارستان هایی را که جمعیت شیر و خورشید پیش از انقلاب ساخت، با جمع آوری پول از مردم و با مشارکت مردم، بیمارستان ها و مراکز اداری شیر و خورشید ساخته شدند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تحولی در مشارکت مردم در سیستم بهداشتی درمانی و خیریه ها به وجود آمد. این امر در ایران شکل بدیعی به خود گرفت و در هیچ کجای دنیا به این شکل نیست که این از برکات انقلاب اسلامی است. در این شکل جدید، علاوه بر حفظ شکل قبلی، عده ای درمانگاه ها را ساخته و یا در اختیار می گذارند، تجهیزات را تامین می کنند، به وسیله هیأت امنا اداره می کنند و هیچ گونه بار مالی و تامین نیروی انسانی را به دولت تحمیل نمی کنند. اثر عملیاتی این کار، مساعدت موثر بر بخش دولتی بهداشت و درمان است. در تمام دنیا، بودجه های درمانی از عهده دولت ها به تنهایی خارج است و آن ها توان پرداختن به همه را ندارند و باید قسمت زیادی از امر درمان را بخش غیردولتی به عهده گیرد. بعد از انقلاب، نزدیکی دولت و مردم به هم بیشتر بود و مردم، دولت را از جنس خود می دانستند و مشارکت بیشتری از خود نشان می دادند.

چگونگی مشارکت مردم

مشارکت مردم در امر درمان دو شکل یافت.

شکل اول، قسمتی از بخش خصوصی اعم از مطب، درمانگاه، مراکز تشخیصی و یا بیمارستان

قسمت دوم در همین شکل ها ولی در قالب مدیریتی، به شکل خیریه اداره می شدند. کیفیت ارایه خدمات از نظر فنی در هر سه بخش دولتی، خصوصی و خیریه یکسان است و تمایز ندارد. در بخش خصوصی و خیریه، تفاوت اساسی و مهمی وجود دارد و آن همان انگیزه ها و نیت است. بخش خصوصی برپایه سرمایه گذاری است و ملزم به جلب سود است ولی برای اهل خیر این مراکز، منبع درآمد محسوب نمی شود. این موسسات اگر درآمدی داشته باشند، متعلق به موسسه است. هیأت امنا در موسسات باید به صورت افتخاری انجام وظیفه کنند و حتی اقوام و بستگان درجه اول هیات امنا و هیات موسس، حق معامله با موسسه خیریه را ندارد و این ظرافت ها در اساس نامه موسسات خیریه برای مصون ماندن از آلودگی دیده شده است. پس این موسسات از کجا تغذیه می کنند و منبع تامین هزینه های این موسسات کجاست؟ صدقات، نذورات، وقف، هبه و اخذ تعرفه مطابق قانون. در موسسات خیریه کسانی که از تمکن مالی برخوردار نیستند، برحسب درجه ای از محرومیت که دارند، از پرداخت هزینه های درمان معاف می شوند. یعنی هیچ بیماری در موسسات درمانی خیریه به دلیل نداشتن پول از گرفتن خدمات محروم نمی شود. از طرفی، کیفیت خدمات در این موسسات به هیچ وجه نباید پایین تر از حد مجاز و استاندارد باشد. نباید فکر کنیم چون این خدمات به طور عمده به وسیله افراد نیازمند مورد استفاده قرار می گیرد و پول زیادی برای آن پرداخت نمی شود، پس می توان کیفیت خدمات را پایین آورد. هم اکنون در کشور، ۴۵۰ موسسه خیریه اعم از درمانگاه، بیمارستان و مرکز تشخیصی داریم که سرمایه های راه اندازی این ها به طرقی که ذکر شد، تامین می شود و تعرفه، بخش ناچیزی از مخارج را تامین می کند. همان طور که می دانید و به دلیل اهمیت آن تاکید می کنم، این موسسات بیشتر به نام بزرگان دین ، نام گذاری شده اند و به شکلی نهاد مذهبی محسوب می شوند. یعنی مراجعه کنندگان به بیمارستان یا درمانگاهی که به نام امام حسین (ع) نام گذاری شده، هم بیمار هستند و هم زائر و رعایت حقوق و حرمت زائرین اباعبداله باید مراعات شود. این همان شیوه ای است که در جای دیگری از دنیا نمونه ندارد. مراکز خیریه در سایر کشورهای دنیا اعتبارات دولتی دریافت می کنند و به این شکل به وسیله مردم اداره نمی شوند. اداره آن ها هم به عهده بخش عمومی است.

مشکلات موسسات خیریه

در موضوع موسسات درمانی خیریه، مشکلاتی از ابتدا بوده است. مساله اول، شکل مدیریت آن است. در موسسات دولتی و موسسات مدرن، مدیریت ها در تشکیلات شکل می گیرد. در موسسات خیریه سعی شده به تدریج مدیریت ها از حالت هیأتی و سنتی خارج شده و ساختار اداری منظم یابند. در نتیجه آن، نظم و انضباط حاکم شود و از کارهای اشتباه و غلط و لوبانیت خیرخواهانه جلوگیری صورت گیرد. مساله دیگری که باید در امر خیر مورد توجه قرار گیرد، این است که کار خیر باید متوجه بار بر زمین مانده باشد و از انجام کارهای موازی، به طور جدی خودداری شود. البته به دلایل متعدد از جمله پافشاری بر اعتقادات مردم و گاهی تفکرات محیطی محض، ممکن است هزینه ها و سرمایه هایی را به کارهای غیرضروری اختصاص دهند. در دهه اخیر تلاش زیادی صورت گرفت که به دلیل کافی بودن تخت بیمارستانی در بسیاری از شهرستان ها و حتی تهران، از ایجاد بیمارستان خیریه تا حد توان جلوگیری به عمل آید. با توجه به نیاز سنجی و تشخیص اولویت های درمانی، سرمایه های خیریه مردمی به سمت امور بهداشتی در روستاها به خصوص در ساخت خانه بهداشت هدایت شد.

نکته بسیار مهمی که هنوز مغفول مانده است و آن ارزشی را که باید به آن داده نشده است، مشارکت مردم در امر تحقیق و پژوهش است. ورود مردم و سرمایه های مردمی بر امر پژوهش، کاری زیر بنایی و اصولی است که احتیاج به فرهنگ سازی دارد. کار کردن و میانداری میان صاحبان سرمایه و تشویق به سرمایه گذاری در امر پژوهش به خصوص در مقوله سلامت، نیازمند مهارت فراوان است.

منبع: aftabir.com