قسمت اول:

کلمات کلیدی: افراد خیر، امر خیر، خیرین مدرسه ساز، امور خیریه، خیرین عام

1.در آمد

سنت بسیار نیکو و دیرینه ای داشته ایم که افراد خیّر مسجد، مدرسه، آب انبار، و بیمارستان می ساخته اند. هنوز در جای جای کشورمان نمونۀ این تأسیسات را شاهدیم که صدها سال پیش ساخته یا وقف شده اند. اما دنیا تغییر کرده است، و ایران مدرن هم قابل مقایسه حتی با سی سال پیش نیست چه رسد به ایران صد یا چهارصد سال  پیش! این امر خیر در دوران پس از انقلاب در نهادی با نام خیّرین مدرسه ساز متبلور شده است، گرچه خیّرینی هم هستند که مستقل و انفرادی عمل می کنند. خیّرین مدرسه ساز نقشی بسیار مهم در دهۀ شصت و هفتاد به عهده  گرفت، دورانی  که به دلیل رشد بسیار سریع جمعیت کشور مدارس گاهی سه نوبته دانش آموز می پذیرفتند. اما به نظر می رسد کمتر به دینامیک مدرسه سازی و هماهنگی آن با دینامیک رشد جمعیت توجه شده است. هرکسی وضعیت چند نوبتی مدارس دهۀ شصت را دیده است می داند چه کار عظیمی این خیرین انجام داده اند. اما آیا این نهاد هیچ گاه جمعیت شناسان کشور، و  آینده شناسان کشور را طرف مشورت قرار داده است که بداند موج جمعیت بیشترین اثرگذاری خود را در دهۀ هفتاد گذاشته است، و این واقعیتی است که در اواخر دهۀ شصت پیش بینی شده بود. ما در اوج این موج در اواخر دهۀ هفتاد و اوائل دهۀ هشتاد بیش از 18 میلیون دانش آموز داشتیم، اما اکنون این تعداد به کمی بیش از 12 میلیون رسیده است، و این واقعیتی است  که سال ها پیش جمعیت شناسان پیش بینی می کردند. آیا خیّرین هم متوجه این تحولات جمعیتی بودند؟ هم اکنون نه تنها ورودی دبستان ها، که متقاضیان ورود به دانشگاه هم کاهش یافته است که این هم بخش پیش بینی شدۀ دیگری از همان تحولات اجتماعی است، اما ما در مرحله ای هستیم که  متقاضیان مقطع های ارشد و دکتری هنوز رو به افزایش است. چند سال دیگر این موج را هم پشت سر خواهیم گذاشت و آن وقت دانشگاه ها و استادها به گرفتن دانشجوی دکتری به رقابت خواهند پرداخت.

در دهۀ نود فرزندان موج جمعیت دهۀ اول و دوم انقلاب موج کوچک دیگری ایجاد می کنند که به راحتی قابل جذب است، اما به هرحال جزئیات آن و اثرگذاری آن را جمعیت شناسان کشور لابد مطالعه کرده اند. آیا مؤسسان مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی خود را برای این دوره و موج کوچک بعدی آماده کرده اند، و آیا این کاهش جمعیت ورودی به دانشگاه را در برنامه ریزی های خود لحاظ کرده بودند؟ هرچه هست، جدا از اثرگذاری های این موج جمعیتی و تبعات پس از عبور آن، خیرین خوب است با تنوع نیازهای جامعه و چگونگی کمک خیرین به  رفع آن ها آشنا شوند، تا همت، غیرت و کار خیر آن ها اثرگذاری بسیار بیشتری داشته باشد. پیشنهادهای زیر مبتنی است از یک طرف به شناخت نیازهای ایران به توسعه و از طرف دیگر تجربۀ آشنایی من با بعضی خصوصیات خیّرین در دوران پس از انقلاب اسلامی. احتیاج به آمار و عدد و رقم نیست تا بدانیم نیاز کشورمان به کار خیر بسیار بیشتر و متنوع تر از آن چیزی است که بتوان آن را در چارچوب فعالیت خیرین مدرسه ساز قرار داد. ما در کشوری درحال  توسعه هستیم که علاوه بر انقلاب، جنگ تحمیلی و تحریم اقتصادی بین المللی تحولات درونی شگرفی در فرهنگ و مدنیت را تجربه می کنیم. کشورهای صنعتی پیشرفته ای هم که هیچ یک از این گرفتاری ها را ندارند و در گذشتۀ نزدیک هم نداشته اند نیاز فراوان به خیّرین دارند، کما اینکه تعداد مؤسسات خیریه در آن کشورها و ارقامی که هزینه می شود بسیار بیش از کشور ما است. پس بدانیم که این موضوع خاص کشور ما، یا خاص شرایط تاریخی ما نیست، و نیز بدانیم که حیطۀ نیاز به امور خیریه بسیار متنوع است. پیشنهادهایی که در زیر  می آورم با توجه به این واقعیت است.

این پیشنهادها با این دید نوشته شده که هم مستقیماً راهنمایی برای افراد خیّر باشد، و هم راهنمایی برای کسانی که می خواهند افراد خیّر را به انجام یک مورد خاص خیر متقاعد کنند.

2 .خیرین چه بکنند؟

اگر از جزئیات بگذریم، افراد خیر به دو دستۀ کلی تقسیم می شوند:

1. خیّرینی که آمادگی آن ها تنها برای انجام یک کارخاص است، مثلاً کمک به مبتلایان یک بیماری خاص، یا شرایط  خاص. این شرایط گاهی بسیار خاص می شود، مثلاً بیمار باید سنش فلان باشد، فقط پسر یا دختر باشد، متولد ناحیۀ فلان جا باشد. این گونه محدود کردن ها بسیار عادی است.

هیچگاه نباید این خیّرین خاص را از انجام هدفشان بازداشت، بلکه به عکس باید کمک کرد تا به بهترین وجه به هدفشان برسند و تأثیر کار خیرشان را ببینند.

1. خیّرین عام که آمادگی کامل دارند مشورت بشنوند و از قبل ذهنشان را برای یک امر خاص محدود نکرده اند.

در این مورد هم باید هر نوع پیشنهاد را مطرح کرد و به تفصیل به توضیح چگونگی اثرگذاری هرکدام پرداخت، اما در نهایت تصمیم را به عهدۀ فرد خیر گذاشت و پس از تصمیم وی و مستقل از اینکه تا چه اندازه این تصمیم با نظر فرد یا افراد پیشنهاد دهنده تطبیق دارد به هر طریق ممکن کمک کرد که آن تصمیم تحقق یابد. اما با این خیّرین عام مایلم چند نکته کلی وچند پیشنهاد خاص کلان و خرد را مطرح بکنم. به تجربه می دانم توجه به این نکته های کلی اثرگذاری کارشان را افزایش می دهد. پیشنهاد های خاص هم به دلیل شناخت این موضوع ها، نیروهای موجود در ایران که توان به هزینه گرفتن عاقلانۀ منابع خیر را دارند، و نیز نیاز کشور است.

3. پیشنهادهای عام

1 .تمام منابع مالی را برای کارهای خیر کوچک هزینه نکنید. عمدۀ منابع مالی، مثلاً 80% آن را برای یک یا چند کار بزرگ بگذارید، و بقیۀ 20% را برای کارهای خیر کوچک و موردی درنظر بگیرید.

1. منابع مربوط به کار یا کارهای بزرگ هزینه ای است، یعنی یک بار هزینه می شود. فقط باید توجه شود که نگهداری آن کار خیر، مثلاً یک مؤسسه، چگونه خواهد بود. اما  منابع مربوط به کارهای کوچک بهتر است زایا باشد، یعنی روشی ابداع شود که از ارزش افزودۀ منابع مالی اولیه برای کار خیر استفاده شود، و نه از اصل سرمایه!

4 .پیشنهادهای خاص

الف) پیشنهاد های خاص کلان

1. تأسیس یک دانشگاه درخشان کشور ما در مرحله ای از تاریخش قرار گرفته که در حال  گذار به دوران مدرنیت به سبک ایرانی است. ایران با تمام تلاش های قبل و  بعد از انقلاب هنوز نتوانسته است مدلی از دانشگاه مدرن و درخشان ارائه دهد، گرچه  تلاش های ارزشمندی شده است، مانند دانشگاه شیراز قبل از انقلاب، دانشگاه شریف، و دانشگاه علوم پایۀ زنجان. دانشگاه های غیرانتفاعی که در دو دهۀ اخیر تأسیس شده اند بسیار جوان تر و بسیار ضعیف تر از آنند که بتوانند در این جهت گام بردارند و قابل بحث نیستند.

جزئیاتی مرتبط با این ایده را تحت عنوان منطقۀ ویژه ی علم در سطح ملی قبلاً مطرح کرده ام (ر ک کتاب معماری علم در ایران، مقاله ی دانشگاه یا اندیشگاه). اما برای اینکه بخش خصوصی در این زمینه وارد عمل شود، به دلایلی شهر یزد را برای این کار پیشنهاد می کنم، با این امید که این شهر در آینده به یک شهر دانشگاهی و علم و فناوری تبدیل شود.

1. تأسیس مرکز پیشرفته ی خدمات اپتیک و فوتونیک اپتیک یکی از زمینه های بسیار پر کاربرد علمی است که اتفاقاً کشور ما سابقه ی بسیار مفیدی هم در این زمینه دارد. متخصصانی در تمام سطوح در کشور پراکنده اند و به غیر از بخش دولتی، چندین شرکت کوچک و متوسط  در این زمینه ها فعال اند. اما این مجموعه ی گسسته هنوز در شرایطی نیست که نیازهای کشور را برآورده کند و نیز منجر به صنعتی گسترده و دانش پایه بشود. تأسیس یک مرکز پیشرفته ی خدمات اپتیک و فوتونیک می تواند تحولی در صنعت کشور پدید آورد، ارزش افزوده ی زیاد ایجاد کند، کیفیت تجهیزات را در زمینه های مختلف پزشکی، کشاورزی، و صنعت افزایش دهد؛

به ویژه توجه به این نکته باید کرد که با وجود متخصصان برجسته در این زمینه تحقق چنین مرکزی کاملاً ممکن است. (تخمین مالی: چند میلیارد تومان)

1. سرمایه گذاری برای ساخت یک رصدخانۀ اپتیکی ردۀ یک متری در داخل کشور

نجوم یکی از زمینه های بسیار مورد علاقه مردم ما است. متأسفانه در نجوم مدرن کشور ما هنوز بسیار ضعیف است. طرح رصدخانه ملی ایران اولین گام شجاعانه کشور در این زمینه است. دانش فنی کسب شده در این طرح، رشد اپتیک در ایران، و رشد چند شرکت با تخصص در زمینه اپتیک و نیاز جامعه ما به رصدخانه های متعدد، موقعیتی استثنایی ایجاد کرده است برای نیاز و امکان ساخت تلسکوپ های اپتیکی رده ی  یک متری. اگر امکان مالی برای ساخت اولین تلسکوپ در این ابعاد در ایران فراهم شود نه تنها جامعه وسیعی از آن استفاده خواهد کرد، بلکه راه باز می شود برای ساخت تعداد بیشتری از این نوع تلسکوپ ها، که این امر هم به رشد علم  نجوم  کمک می  کند، هم به رشد جوانان کشور، و هم به رشد صنعت جدیدی در اپتیک (تخمین  مالی:  کمتر  از  یک  میلیارد تومان)

ب) پیشنهادهای خاص خرد

1. در این آب و خاک انسان های زیادی در طول حدود ده هزار سال زندگی کرده اند، با  علائق مختلف، آثار مختلف، فرهنگ های  گوناگون، زبان های گوناگون. علاوه بر این، تنوع زیست محیطی و جغرافیایی ایران هم زبانزد است.

توسعۀ صنعتی، و عجلۀ بسیار زیاد و نپختۀ ملت ما در جذب آثار توسعه، بسیاری از آثار گذشتگان، تنوع فرهنگی و زیست محیطی را خواهی نخواهی نابود می کند و نسل های بعدی  در حسرت دیدن یا آشنا شدن با این آثار خواهند ماند. بخش دولتی به هیچ وجه نمی تواند به لحاظ مدیریتی، پاسخگوی حفظ  این آثار باشد. خوشبختانه ایرانیانی مطلع و به تعداد مطلوب  وجود دارند که آمادۀ همه گونه تولی اطلاعات در این موارداند. با سرمایه گذاری اندک، و  مدل سازی، می توان نمونه های مکتوب ارزنده ای از اطلاعات مرتبط با میراث خودمان فراهم  کرد. این حرکت حتماً اثرگذاری وسیعی خواهد داشت و گروه های دیگر را تشویق به تقلید از این امر خواهد کرد.

5 . نمونه هایی از کمک های خیرین درجه ان به موضوعات علمی و پژوهشی

5-1- بنیاد مور(Moore Foundation) پس از کشف انرژی تاریک در سال 1999/

1378، بنیاد مور در سانفرانسیسکو مبلغ  2377000 دلار امریکا (حدود سه میلیارد تومان) به آزمایشگاه (Space Siences Laboratoray) از دانشگاه کالیفرنیا- برکلی اهدا کرد. هدف ازاین اهدا ادامه ی پژوهش در باره ی ابر نواختران و درک ابر نواختران نوع Ia بوده است.

این پژوهانه یکی  از پنج موردی است که بنیاد مور به مجموعه ی دانشگاه های کالیفرنیا در زمینه ی نجوم و اختر فیزیک اهدا کرده است، از جمله پژوهانه ای به منظور ساخت تلسکوپ 30متری (TMT) دانشگاه کالتک، رصدخانه مونت ویلسون، و نیزپژوهانه هایی برای مطالعه ی جو ستاره ها و اپتیک تطبیقی.

منبع: http://rmansouri.ir