کلمات کلیدی: امور خیر، نیکوکاری

همان طور که دانشنامه ی آزاد ویکی پدیا امور خیر یا نیکوکاری را عمل اعطاء پول یا دیگر کمک های مادی به تهیدستان تعریف می کند، فعالیت های نیکوکارانه بر اساس تعریف متداول و عرفی آن به اعمالی گفته می شود که در جهت خیرخواهی برای کل جامعه و رفع مشکلات اقشار بی بضاعت صورت پذیرد. تاریخ نیکوکاری نیز گواهی می دهد که قسمت قابل توجهی از این خدمات انسانی به واسطه ی کمک های مالی به مستمندان انجام می پذیرفته و به طور قطع ریشه در اعتقادات دینی یاری دهندگان داشته است.

در قرآن کریم، احسان به مفهوم کار ِنیکو کردن و نیز انجام دادن درست، نیک و شایسته ی کاری در شکل کامل آن به کار رفته است. انسان به طور طبیعی گرایش فطری به زیبایی ها و تحسین دارد، از این رو کارهای شایسته که در شکل کامل آن صورت گیرد، روح آدمی را به سوی خود جذب می کند و مورد تحسین عموم مردم قرار خواهد گرفت.

به عقیده ی خلیل جواهری با وجود تلاش های گسترده ای که از سوی مفسران و مولفان صورت گرفته، تعریف دقیقی از اصطلاح قرآنی احسان به دست داده نشده است؛ زیرا همه ی این تعاریف به سبب گستردگی مصادیق و عناصرِ موثر در مفهوم احسان و عدم تفکیک میان کاربردهای آن، از جامعیت لازم برخوردار نمی باشند و تعاریفی چون رساندن نفع و سود نیکو و شایسته ی ستایش به دیگری، کاری که از سر آگاهی و به شکل شایسته انجام گیرد و نیز ، انجام کاری به شکل نیکو و با انگیزه ی الهی و رساندن خیر یا سود به دیگری بی چشم داشت هرگونه پاداش و جبران کردنی، نتوانسته است مقصود و مفهوم را چنان که باید منتقل کند.

اما از آیات قرآنی می توان به این مطلب دست یافت که عناصر و مولفه هایی چون ایمان، انگیزه، نیت الهی (حسن فاعلی)، نیک بودن ذاتی کار (حسن فعلی)، شکل شایسته ی انجام کار (هیئت صوری) و رساندن خیر و خوبی به دیگری، به عنوان عناصر اصلی در تحقق احسان مهم و موثر هستند.

در روایتی آمده است که فردی از امام صادق(ع) پرسید: "احسان چیست؟" آن حضرت فرمود: "احسان این است که چون نمازی می گزاری، رکوع و سجودت را نیکو به جا آوری، و هرگاه روزه گرفتی، از هر آنچه روزه ات را تباه می کند، دوری گزینی."

همچنین حدیثی از امیرالمومنین(ع) روایت شده که می گویند:

"مردم، فرزند چیزی هستند که آن را نیکو می دانند."

برای پی بردن به اهمیت و ارزش عمل خیر و نیکوکاری نزد مردم و در فرهنگ ایرانی، مراجعه به اشعار شاعران کلاسیک سرزمین مان می تواند راه گشا باشد. به عنوان نمونه " تو نیکی می کن و در دجله انداز " مَثل معروفی، برگرفته از اشعار سعدی است که در پایان مثنویات اش آمده است:

تو نیکویی کن و در دجله انداز                    که ایزد در بیابانت دهد باز

که پیش از ما چو ما بسیار بودند                که نیک اندیش و بدکردار بودند

بدی کردند و نیکی با تن خویش                 تو نیکوکار باش و بد میندیش 

همچنین همواره شاعران دیگرمان به نیکوکاری توصیه کرده اند: 

همه نیکویی باد کردار ما                  مبیناد کس رنج و تیمار ما      (فردوسی)

بیا تا بردباری پیشه سازیم                بیا تا تخم نیکویی بکاریم          (باباطاهر)

خیز تا رخت دل براندازیم                   وز پی نیکویی سر اندازیم          (خاقانی)

به نیکی گراییم و فرمان کنیم            به داد و دَهِش دل گروگان کنیم      (فردوسی)

شکر آن را که دگربار رسیدی به بهار   بیخ نیکی بنشان و ره تحقیق بجوی     (حافظ)

در این اشعار که مانند آن در ادب فارسی بسیار است بر نیکی به خلق و خدمت به مردم و برخورداری فرد ِخیر از نیکوکاری خویش تاکید فراوان شده است. 

برای کامل کردن تعریف عمل خیر باید اضافه کنیم که نیکوکاری تنها به معنی کار نیک کردن نیست. نیکوکاری یعنی کار ِنیک کردن و نیک کار کردن.

در روایتی از امام صادق(ع) نیز به هر دو جزء نیکوکاری اشاره شده است :

اذا احسن المومن عملَه ضاعَفَ اللّه عملَه بکلِّ حَسَنهٍ سَبَعمائه

هرگاه مومن، کارش را نیک انجام دهد، خداوند هرکار نیک اش را هفتصد برابر می گرداند.

نویسنده: ليلا ناصر

كارشناس امور فرهنگي

منبع: www.kheirieh-imamreza.com