کلمات کلیدی: خيرخواهانه، موسسات خيریه، موسسات مردم نهاد، خيرخواهی، انفاق، صدقه، یتيم نوازی، زکات، امور خیریه

چكيده:

توجه به جایگاه و منزلت انسان باید محور همة فعاليت های مرتبط با او قرار گيرد. هرگونه اقدامات به خصوص خيرخواهانه اگر منطبق با فطرت انسانی مدیریت شود روند تعالی را تسهيل خواهدکرد. این امر حتی با هدف مقدس اگر با عزتمندی انسانی در تعارض باشد، موفق نخواهد بود. به علاوه عدم توجه به رشد و تعالی و توانمندسازی جامعه هدف ممكن است آسيب های خطربارتری را زمينه سازی کند؛ لذا همه جانبه نگری علمی باید محور فعاليت های خيرخواهانه بوده، بهزیستن مبتنی بر توانمند سازی را به عنوان مهمترین هدف برای همه اقشار و بخصوص جامعه هدف مد نظر قرار دهند.

مقدمه:

خوشبختانه مردم ما به واسطه فرهنگ غنی ایرانی و اسلامی مردمانی رئوف و برخوردار از منش کریمانه هستند. تاسيس بسيار زیاد موسسات خيریه و اقبال عمومی بی نظير شاهدی قوی بر این ادعا است. البته جای تامل است که در ذهن مردم نقش موسسات خيریه صرفا حمایت و کمک به نيازمندان و تامین مایحتاج عمومی اقشار آسيب پذیر است که این ذهنيت ميمون به نظر نمی رسد. از طرفی دغدغه آسیب های اجتماعی و افزایش سریع آن در خانواده و اجتماع به خصوص اقشار آسيب پذیر این موضوع را به یک مسئله جدی تبدیل کرده است. هر چند متخصصين در حوزه های مختلف این واقعيت را با تحليل های متفاوت تبيين می کنند ولی وجود و گسترش آسيب ها که سال هاست با آن مواجه هستيم واقعيتی است که نمی توان کتمان کرد. به نظر می رسد مادامی که این مشکلات اعم از طلاق، اعتياد، مفاسد اخلاقی، تكدی گری، بيكاری، مشکلات معيشتی و کاستی های مهارتی با رویکردی علمی بررسی نشود و مقطعی از طریق موسسات مردم نهاد اقدامات غير تخصصی و صرفا کمک های مالی صورت گيرد نمی توان اميدی به کنترل آن داشت. موسسات خيریه چگونه می توانند به این مهم ورود موفقی داشته باشند؟

خلاصه مقاله:

موضوع هر طرح و برنامه ای جایگاه و شان و کيفيت مدیریت آن را معين می کند. موضوع اصلی موسسات حمایتی و خيریه انسان، جامعه انسانی و به طور کلی انسانيت است. به یقين انسان دارای منزلت و ظرافت هایی خاصی است. برای درک عظمت انسان چه منبعی فراتر قرآن که با انسان در خالق اشتراک دارد. خداوند در قران مجيد به انسان مقام خليفه اللهی اعطا کرده است پس برنامه هایی که برای وی تدبير می کنيم باید در شان مرتبه ای باشد که خداوند عز و جل برای وی قائل است. وقتی قران کریم انسان را خليفه خداوند روی زمين معرفی می کند پس صفات او پرتوی از صفات پروردگار تلقی می شود (محمدی و سالاری فر ، 1390)

بر اساس فلسفه آفرین انسان و جهان هستی و هدفمندی آنها ،کمال نهایی برای انسان معين می شود. انسان که ذاتا کمال جوست می تواند اهداف بلند مدت و کوتاه مدت طراحی کند و اهداف خود را براساس همان کمالات جهت دهی کند. در واقع اهداف همان عرصه جهت نمای زندگی می باشد که در هویت شخصی وی بسيار موثر است (نصری ، 1390).

پر واضح است که مفاهيمی از قبيل خيرخواهی، انفاق، صدقه، یتيم نوازی و علی الخصوص زکات مفاهيمی هستند که در حوزه تعليمات دینی مورد تاکيد قرار گرفته اند. این مفاهيم برای فراتر از تامين نياز های اوليه و جسمانی این اشرف ترین مخلوقات مد نظر قرار گرفته اند . استفاده از این توصيه های بجا از سوی دین در جهت کمالات انسانی با توجه به پیشرفت های علمی دشوار نيست.

در هر یک از شاخه های علوم انسانی اعم از روان شناسی، علوم تربيتی و جامعه شناسی و ... انسان به گونه ای، مثبت، اندیشگر، خالق و اجتماعی و دارای خصایص پسندیده معرفی شده است. ذهن و روان انسان هر چند تحت تاثير ساختار وراثتی و فطری است ولی متاثر از محرکات و مشاهدات و تجارب محيطی و نيز آموزه های تربيتی شكل می گيرد. عملكرد اکنون و آینده کودک در فضای تن و آسيب، ذهن کودکانه وی را تخریب می کند. پر واضح است باید تمام هم موسسات حمایتی و خيریه ای با رویكرد علمی بر پيشگيری و توانمند سازی متمرکز گردند و گرنه با ارائه خدمات غير اصولی موجب شكل گيری "مفهوم خود " منفی و نسلی شدن آسيب ها خواهد شد.

همه ما به کرات افراد شایسته حمایتی را دیده ایم که اقدامات موسسات خيریه در حمایت از ایشان نه تنها از اساس سنجيده نبوده، بلكه حاصل حمایت ها ناتوانی و رخوت برای خانواده و حتی با کمک های مستقيم و در معرض دید فرزندان این خانواده ها، منجر به شكل دهی تصور از خویشتن منفی و مفهوم خود معيوب فرزندان شده چه بسا فقر و آسيب نسلی را هم به دنبال داشته است.

به عنوان مشاور، تجارب ما در حوزه خانواده و مراجعين با آسيب های فوق ما را بر آن داشت تا موسسه خيریه ای با هدف پرورش و حمایت کار آمد از فرزندان یتيم و بی سرپرست، با رویكردی علمی و مبتنی بر توانمندسازی، طراحی کنيم. در این موسسه یک هدف این است که الگویی برای کيفيت بخشی به حمایت موثر از این افراد (فرزندان یتيم، بی سرپرست و دچار آسيب) فراهم نمایيم.

موسسه خيریه محبان باب الحوائج شهرستان فردوس در دو مرکز شبه خانواده (دختران مهر و پسران مهر) به صورت شبانه روزی پرورش فرزندان یتيم و بی سرپرست را عهده دار شده است. به عالوه چنين افرادی را در سطح شهرستان شناسایی و در کنار خانواده تحت پوش قرار داده است. با تاسيس مرکز مشاوره در جهت توانمند سازی فكری و مهارتی ایشان گام هایی برداشته است. این طرح علاوه بر کم هزینه بودن، در کار آمدی ، عزت نفس و خودپنداره این عزیزان بسيار موثر بوده است. برای تحقق این اهداف اقدامات ذیل در مرکز مشاوره و خدمات روانشناختی مد نظر است:

1- در مرکز مشاور نامی از موسسه خيریه وجود ندارد.

2- استفاده ازمشاورین مجرب با تخصص های خانواده، تحصيل و اشتغال.

3- دعوت از فرد و ولی وی به منظور معرفی مرکز مشاوره و ابعاد حمایت های توانمندساز (تربيتی، تحصيلی، مهارتی و شغلی)

4- ارجاع فرد به مشاور تخصصی و تشكيل پرونده مشاوره ای جهت شناخت شرایط و شناسایی استعدادها و وضعيت فعلی وی.

5- اجرای مشاوره تخصصی و جهت دادن به مهارت های پایه و پي بينی نقشه راه اوليه.

6- هماهنگی مشاور با سایر بخش های اداری – مالی و مددکاری جهت تامين نيازهای اساسی و تعيين اولویت های آن.

7- جلسات مشاوره ای با خانواده برای تقویت مهارت های فرزند پروری، زندگی عزتمندانه و کاه تن های احتمالی و در صورت ضرورت زوج درمانی. این مرکز تاکنون علاوه بر ارائه خدمات به جامعه هدف با ارائه خدمات روانشناختی و مشاوره به سایر همشهریان در آمدزایی برای موسسه داشته است.

نتایج و پيشنهادات:

توانمندسازی جامعه، یک فرآیند پویا و فراگير است. هدف عمده فرآیند توانمندسازی، ایجاد تغييرات مناسب در کليه ابعاد و جوانب زندگی افراد، خانواده ها، گروهها و اقشار اجتماعی میباشد. به جرات می توان گفت که یكی از پي شرط های محوری در شكل گيری و تكامل فرآیندهای توسعه پایدار جامعه نيز ، وجود سياست ها، برنامه ها، و مداخلات چند بعدی در جهت توانمندسازی افراد جامعه می باشد.

با توجه به این مهم موسسات خيریه باید چنان برنامه های خود را مدیریت کنند تا کرامت انسانی و فطری این اشرف مخلوقات با تقویت توان و شایستگی های ذهنی و جسمانی وی مد نظر باشد. به یقين کارهای بزرگ همت بزرگ و دقت و حساب شدگی در خور می خواهد . اگر این موسسات بخواهند در شان انسان فعاليت کنند، باید مطالعات خود را در زمينه منزلت انسان و کيفيت تقویت توان وجودی او جدی بگيرند. تقویت موسسات خيریه از نظر تغيير نگرش برای حرکت در مسير بهزیستن اجتماعی، توانمند سازی و جهت دادن افراد جامعه هدف به استقلال و خود اتكایی در درجه اول اولویت قرار دارد.

برای تحقق این مهم موارد ذیل پيشنهاد می گردد:

* فراهم کردن زمينه تقویت نگرش های علمی در فعاليت های موسسات خيریه.

* تجدید نظر در رویه اعطاء موافقت اصولی و مجوزهای فعاليت موسسات خيریه.

* نظارت جدی و دقيق بر فعاليت ها از سوی سازمان های مسئول .

* تشكيل مجمد عالی موسسات خيریه به منظور ساماندهی، نظارت و گسترش ایده های نو.

* برگزاری همایش ها و مجمع های عمومی و تخصصی.

* توانمند سازی جامعه هدف به عنوان یک ضرورت در فعاليت های خيریه ای

 اولین همایش ملی خیر ماندگار

(مطالعه و ارزیابی امور خیر در ایران)

بنیاد خیریه راهبری آلاء، 1 و 2 اسفندماه 1395

سیـد محمد متـولّی

منابع:

قران حكيم .ترجمه و تفسير ناصر مكارم شيرازی

جعفری هرندی، محمد. نقش وقف و بنيادهای خيریه در توسعه کشورهای غربی. ميراث جاویدان. شماره 53 . 1386

شریفيان ثانی، مریم و زنجری، نسيبه. بهزیستن به عنوان مفهومی چند بعدی. فصلنامه علمی – پژوهشی رفاه اجتماعی، شماره 53.سال 1392

عبادی، صادق (مترجم) نهادهای وقفی و خيریه در آمریكا. . ميراث جاویدان. سال پانزدهم. شماره 58. سال1387.

علیپور، احمد. ارتباط حمایت اجتماعی با شاخصهای ایمنی بدن در افراد سالم: مجله روانپزشكی و روانشناسی بالينی ایران شماره 45

فرشتيان، حسن. بنياد اوقاف و امور خيریه در فرانسه. ميراث جاویدان. سال دهم شماره 1. سال1382

قوامی شيرازی، محمد، شرح الاحوال الكافی، تصحيح محمد خواجوی، ج 1،ص 292 ،چاپ اول: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، تهران1366

محمدی، محمد تقی و سالاری فر محمد رضا. نگاهی روان شناختی به انسان کامل از دیدگاه قران. فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات اسلام و روان شناسی. 1390 -شماره 9 ص 33 -56

نصری، عبدالله. فلسفه خلقت انسان. انتشارات کانون اندیشه جوان. تهران 1390

منبع: wikiniki.ir