آسیب های کودکان خیابانی:

 

خانم دکتر «فاطمه قاسم زاده» در تحقیقی که در سال 80 با همکاری معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی بر روی 585 نفر از کودکان کار خیابانی انجام داد به این نتایج دست یافت:

در زمینه ی رشد اجتماعی:

 80 درصد این کودکان دچار پرخاشگری و خشونت هستند، 50 درصد آن ها به سرقت، 41 درصد به خرید و فروش مواد مخدر، 85 درصد تخریب اموال عمومی، 54 درصد بی توجهی به حقوق دیگران و مشکل در برقراری ارتباط و همچنین 55 درصد این کودکان نیز به بزه کاری تمایل داشته اند. در این کودکان حس حسادت، انتقام جویی و خصومت، بی ثباتی و بی قراری، بی اعتمادی به دیگران، بدبینی و منفی گرایی، افسردگی، اضطراب و احساس ناامنی و ترس، به وفور دیده شده است.

 

از لحاظ جسمانی:

 80 درصد این کودکان دچار کاهش قد، 86 درصد کاهش وزن، 77 درصد بیماری های دهان و دندان، 73 درصد بیماری های چشم، 61 درصد بیماری های دستگاه تنفسی، 64 درصد بیماری های قلبی، 60 درصد بیماری های گوش و حلق و بینی، 82 درصد بیماری های پوست و 60 درصد دارای بیماری های دستگاه گوارشی هستند.

 

مشکلات یادگیری:

32 درصد دچار مشکل کم بود حافظه، 30 درصد مشکلات یادگیری، 61 درصد کم بود خفیف ذهنی، 21 درصد کم بود کنجکاوی، 64 درصد کمبود شناخت محیط و 61 درصد دارای مشکلات گفتاری هستند.

 

دلایل برخورد با پدیده ی کودکان خیابانی:

مددکاران اجتماعی به سه دلیل باید به این کودکان توجه جدی داشته باشند:

 

    ۱. برای این که از گرایش آنان به آسیب های اجتماعی جلوگیری شود.

 

    ۲. برای این که نقش احتمالی آن ها در گسترش آسیب های اجتماعی خنثی شود.

 

    ۳. برای این که از آنان به عنوان سرمایه های انسانی کشور محافظت شود.

 

 

مشاوره با کودکان خیابانی

مطالعات بسیاری در مورد کودکان خیابانی نشان داده اند که آسیب های روانی در کودکان خیابانی شیوع زیادی دارد. بیشتر این آسیب ها مربوط به کودک آزاری و محیط آشفته و مسامحه کاری است که این کودکان از آن ها می آیند. این امر با سبک زندگی ای که در خیابان ها در پیش می گیرند، تشدید می شود.

پیش از هر مداخله، لازم است یک ارتباط مثبت با کودک ایجاد شود. بسیاری از این کودکان، تجارب آسیب زایی در مواجهه با بزرگ سالان داشته اند و به آنان اعتماد نمی کنند. برخی از آن ها به علت خشونت و اعتیاد خانواده، خانه را ترک گفته اند و به خیابان روی آورده اند و در آن جا یاد گرفته اند به یکدیگر تکیه کنند و به دیگران اعتماد نکنند، لذا افرادی که با کودکان خیابانی کار می کنند لازم است با این کودکان، حساس، صبورانه و بدون قضاوت برخورد کنند. اکثر این کودکان، وقتی کسی با کاغذ و قلم به سراغ شان می آید، نگران می شوند که این همه سوال را برای چه می پرسد. یک اسباب بازی کوچک مانند یویو وسیله ی خوبی برای ایجاد توجه است. در کنار کودکان بودن - برای مدتی طولانی - و پیوستن به بازی های آن ها (بدون داشتن وسائل و دفتر یادداشت) بهترین راه برای تماس برقرار کردن با آن هاست.

 

روش های مختلف ارزیابی روانی کودک شامل موارد زیر است:

مشاهده، مصاحبه، پرسش نامه و آزمون، مقیاس درجه بندی، شرح حال نویسی.

 

آزمون های روانی شامل موارد زیر هستند:

آزمون هوش وکسلر، مازها، نقاشی گودایناف، آزمون های شخصیت CAT، آزمون های پیش رفت تحصیلی شامل DAP(draw a person) (کشیدن نقاشی آدم) و جملات ناتمام.

 

در سال های اخیر، تکنیک های درمانی از قبیل موسیقی درمانی، هنر درمانی، بازی درمانی، رقص درمانی و سایکودرام، در کنار درمان های کلامی مرسوم به کار می رود. درمان با حرکات موزون بدنی، برای کودکانی که نمی توانند احساسات خود را به صورت کلامی نشان دهند، نوجوانانی که دردناک ترین خاطرات خود را مخفی می سازند، کودکان بزرگتری که آن قدر تنها، افسرده و سردرگم هستند که نمی توانند در باره ی تجارب آسیب زای زندگی خود با دیگران صحبت کنند. می تواند مفید واقع شود. درمان با تحرک بدنی، ارتباط میان جسم، ذهن و روح را بالا می برد و باعث ارتقای انعطاف، تعادل، اعتماد به نفس و عزت نفس می شود و برای کودک احساس هماهنگی، کنترل و تسلط ایجاد می کند.

 

بازی یکی از نیازهای اساسی کودکان است. بازی درمانی به شکل های مختلفی انجام می گیرد: بازی درمانی آدلری، شناختی رفتاری و.. ..

آموزش مهارت زندگی برای کودکان فرصتی ایجاد می کند تا بتوانند برخی مهارت های روانی اجتماعی را در خود بپرورانند و به آن ها کمک می کند که در زندگی روزمره، تصمیمات و رفتارهای سالمی را در پیش بگیرند.

 

 

وظایف مددکاران اجتماعی در قبال این کودکان چیست:

 

پیش گیری اولیه

با شناخت عوامل موثر بر زندگی کودکان در خیابان و با کمک و همکاری سازمان بهزیستی، آموزش و پرورش، صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و نهادهای مربوطه برای پیش گیری از حضور کودکان در خیابان برنامه ریزی صورت گیرد.

 

پیش گیری ثانویه

در این سطح، سه مرحله فعالیت انجام می گیرد:

    ۱. مرحله ی شناسایی و جذب: مددکاران می توانند گروه سیار تشکیل دهند و به شناسایی این کودکان بپردازند و چنان چه امکان بازگشت به منزل برای شان فراهم است، اقدام کنند. در غیر این صورت آنان را به موسسات مربوطه هدایت کنند. جمع آوری این کودکان از طریق نیروی انتظامی یا شهرداری مطلوب نیست زیرا با زور نمی توان آن ها را سامان دهی کرد. البته گاهی ممکن است به همکاری نیروی انتظامی نیاز باشد اما این حضور نباید دائمی باشد. هر چه فاصله ی زمان حضور در خیابان تا شناسایی کمتر باشد، احتمال جذب کودکان خیابانی بیشتر است بنابراین داشتن سیستم جذب فعال و پویا ضروری است.

 

    ۲. مرحله ی طبقه بندی کودکان: در این مرحله مددکاران با همکاری روان پزشکان، روان شناسان، پزشکان و مشاوران حقوقی می توانند کودکان را طبقه بندی کنند که برای این کار اقداماتی ضروری است از جمله:

 

تشکیل پرونده

    بررسی خصوصیات زیستی و روانی و اجتماعی کودک با همکاری متخصصان از جمله روان پزشکان، روان شناسان، پزشکان، مشاوران حقوقی و یا دیگر متخصصین

    بازدید از منزل و ارتباط با خانواده ی کودک (در صورت داشتن خانواده)

    پی گیری درمان جسمی کودک همراه با پزشک

    پی گیری برای حضانت کودکان با همکاری مشاور حقوقی موسسه و از طریق دادگستری (در صورت لزوم)

    درمان اختلالات رفتاری با همکاری روان شناس و روان پزشک

    درمان اعتیاد و مشکلاتی از این نوع

    ارجاع به خانواده یا موسسه ی مربوطه و.. .

 

این ها بخشی از وظایف مددکاران اجتماعی در مقابل کودکان خیابانی است و با توجه به وضع هر کودک ممکن است متفاوت باشد.

    ۱. مرحله ی سامان دهی کودکان: در این مرحله مددکاران اجتماعی باید توجه داشته باشند که بهترین ارجاع، بازگشت به خانواده است. اما اگر وضع خانواده به گونه ای است که صلاحیت نگه داری از کودک را ندارد، باید از ارجاع به خانواده پرهیز کنند چون احتمال فرار مجدد و یا استثمار خانواده و.. . وجود دارد.

در مرحله ی سامان دهی، مددکار اجتماعی ممکن است خدماتی را که در پی می آید عرضه و یا پیش نهاد کند:

    فراهم کردن زمینه ی نگه داری کودکان در موسسات دولتی یا غیردولتی.

    فراهم کردن زمینه ی آموزش کلاسیک (سوادآموزی) از طریق آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزی و سایر نهادهای مربوطه.

    فراهم کردن زمینه ی آموزش مهارت های زندگی و مقابله با مشکلات به منظور کاهش آسیب های اجتماعی و خطرها در این کودکان.

    فراهم کردن زمینه ی آموزش حقوق و تکالیف فردی و اجتماعی.

    فراهم کردن زمینه ی آموزش مهارت های فنی و حرفه ای برای کودکان بالای 15 سال.

    فراهم کردن زمینه ی استفاده از برنامه های فرهنگی، تفریحی و ورزشی.

 

    عرضه ی خدمات بهداشتی و درمانی و.. ..

 

مشاوره

جلسات مشاوره به دو صورت فردی و گروهی اجرا می شوند.

جلسات گروهی:

 

تمرکز آن بیشتر بر روی مسائلی است که در جلسات آموزشی مهارت های زندگی برجسته شده. در این جا مشاور به عنوان تسهیلگر، عمل و به افراد کمک می کند. از آن جا که کودکان خیابانی پس زمینه هایی از درد و رنج دارند، جلسات گروهی به آن ها کمک می کند تا با یک دیگر ارتباط برقرار کنند، دردهای خود را بدون مانع با یک دیگر در میان بگذارند و در بین خودشان اعتماد و حمایت ایجاد کنند.

 

جلسات فردی:

مشاوره ی فردی، ارتباطی چهره به چهره میان مشاور و مراجع است و در آن مشاور به مثابه یک تسهیلگر به مراجع کمک می کند تا در یک روند درمانی، به اهداف مورد نظر دست یابد.

تمرکز مشاوره ی فردی، بر روی مسائل و موضوعات عمیق عاطفی است. مشاور ابتدا با ایجاد یک رابطه ی حرفه ای (رپورت) و جو اعتماد و سپس با درمان رفتاری و شناختی و.. . به مراجع کمک می کند تا از این آلام آسوده گردد.

در مورد کودکان کار - که به علت نیازمندی و فقر مجبور به کار در خیابان هستند – بایستی از طریق حمایت از خانواده و فراهم کردن زمینه ی توان مندسازی مانع حضورشان در خیابان ها شد که این امر منوط به حمایت های منطقی دولت خواهد بود. این حمایت ها باید زمینه ی قادرسازی آن ها را فراهم کند و گداپروری و تنبلی را گسترش ندهد و به گونه ای هم نباشد که افراد حاضر نشوند دست از کار در خیابان بکشند چون میزان درآمد آنان بسیار بیشتر از حمایت سازمان های دولتی و نهادهای عمومی است!

هر گونه اقدام جهت پیش گیری یا کنترل پدیده ی اجتماعی کودکان خیابانی مستلزم شناخت این گروه در دسته بندی هایی است که به آن ها اشاره گردید اما این پیش گیری و کنترل نیازمند ابزارهای ویژه ای هستند که دستگاه اجرایی، سازمان های غیردولتی و مراکز خیریه ای، نقش تاثیرگذاری بر آن دارند. از مهم ترین این عوامل می توان به:

 

*حساس شدن و فعال شدن نهادهای دینی نسبت به پدیده ی کودکان خیابانی،

*حمایت های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از طریق سازمان های غیردولتی از خانواده های کودکان خیابانی و گسترش سیستم تامین اجتماعی،

*ایجاد و گسترش مراکز شبه خانواده برای کودکان خیابانی فاقد خانواده همچون سپردن آنان به خانواده های فاقد فرزند، برای آن دسته از کودکان خیابانی که فاقد والدین هستند،

*ایجاد مراکز سیار و موقتی به عنوان سرپناه برای کودکان فاقد خانواده،

*تامین و ایجاد سرپناه شبانه و ارائه ی آموزش های کارهای فنی و حرفه ای،

*ارائه ی خدمات مددکاری در محل حضور کودکان خیابانی در خیابان ها،

*تفکیک بین دختر و پسر خیابانی جهت پیش گیری و کنترل آسیب های اجتماعی،

*ضرورت رویکرد اجتماعی به این پدیده و توجه به این که خیابانی بودن جرم نیست ولی می تواند منجر به جرمی همچون بزه کاری گردد،

*مطرح کردن بحث کودکان خیابانی از طریق نشریات، صدا و سیما و حساس ساختن مردم نسبت به مشکلات کودکان خیابانی،

*توسعه و تجهیز منابع انسانی برای کار با کودکان و نوجوانان خیابانی در موسسات دولتی و غیردولتی،

*تجهیز و فعال نمودن نهادهایی که در سطح شهرداری ها، دولت و سازمان های غیر دولتی، با حقوق کودکان و نوجوانان سرو کار دارند،

*و استفاده از تجربیات موفق سایر کشورها در امور سامان دهی و بازپروری کودکان خیابانی اشاره نمود.

 

 

با توجه به مطالب فوق باید اذعان داشت که پدیده ی کودکان خیابانی که هر روز شاهد افزایش جمعیت آن ها هستیم، مستلزم بازنگری در راه کارهای استفاده شده در این حیطه است زیرا این کودکان در رده های سنی مختلف قرار دارند، احتیاج به محیط مناسب برای رشد خواهند داشت. لذا باید با توجه به عواقب این پدیده که شامل بزه کاری، سرقت، اختلال های شخصیتی و.. . می شوند، تلاش شود تا شناختی بهتر از وضعیت این کودکان حاصل گردد.

 

در حال حاضر این پدیده از شهرهای بزرگ مانند: تهران، اصفهان، شیراز و مشهد به شهرهای کوچک نیز سرایت پیدا کرده است و در صورت عدم برنامه ریزی دقیق شاهد آسیب های اجتماعی این پدیده خواهیم بود.

 

 

منابع:

    ۱. موسوی چلک، حسن، مددکار اجتماعی (1) کار با فرد، تهران، سمت، 1383.

    ۲. کریمی درمنی، حمیدرضا، توان بخشی گروه های خاص با تاکید بر خدمات مددکاری اجتماعی، تهران: گستره، 1382.

    ۳. کار کردن با کودکان خیابانی، ترجمه ی جعفر شریفی، سازمان بهزیستی استان کردستان، انتشارات پرتو بیان، 1384.

    ۴. کودکان خیابانی در بمبئی و کلکته، دفتر یونیسف در تهران، 1381.

    ۵. بررسی روش های گوناگون مبارزه با کار کودک، یونیسف و مرکز بین المللی رشد کودک.

    ۶. کودکان و نوجوانان خیابانی، حسن ملکی، نشر آییژ، 1385.

    ۷. ادبیات فارسی، کنترل آسیب های اجتماعی در کشورهای جهان، محمدرضا جوادی یگانه، معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی، بهمن 1381.

    ۸. راه کارهای مناسب جهت کنترل پدیده ی کودکان خیابانی، معاونت پژوهشی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی، خرداد 1381.

    ۹. خبرها و مقاله های جراید و خبرگزاری ها در سال های 1381 تا 1386.

    ۱۰. سایت های اینترنتی مربوط به کودکان خیابانی به زبان انگلیسی.

    ۱۱. Street children in the Developing world: AReview of their Condition

By:Lewis Aptekar 1993.

    ۱. خبرگزاری ایسنا.

    ۲. مقدمه ی آقای دکتر مجید ابهری، استاد دانشگاه تهران، مشاور عالی سازمان بهزیستی کشور از کتاب چارلی چاپلین، شادی آور گریان.

    ۳. مقدمه ی کتاب چارلی چاپلین، شادی آور گریان،.. . هانی قلی پور.

    ۴. آسیب شناسی کودکان خیابانی، گزارشی از محبوبه تلوزاد.. .. سایت جامعه شناسی ایران.

    ۵. کودکان خیابانی.. .children street محمد برخورداری.

    ۶. حسن موسوی چلک، مددکاری اجتماعی (1) کار با فرد، تهران، سمت، 1383.

    ۷. حمیدرضا کریمی درمنی، توان بخشی گروه های خاص با تاکید بر خدمات مددکاری اجتماعی؛ تهران: گستره، 1382.

    ۸. بررسی خصوصیات زیستی.. . روانی و اجتماعی کودکان خیابانی، بهزیستی، 1379.

    ۹. بررسی خصوصیات کودکان خیابانی، مرکز امور مشارکت زنان نهاد ریاست جمهوری، 1380.

 

 

منبع: hawzah.net